Ολοκληρωμένη διαχείριση παράκτιων περιοχών

Βούρος Παναγιώτης (περιβαλλοντολόγος)

Σε σύγκριση με άλλες ηπείρους, η Ευρώπη έχει μεγάλη υφαλοκρηπίδα και σχετικά μεγάλη ακτογραμμή (89.000 χλμ.) σε σύγκριση με την έκτασή της. Η ακτογραμμή της Ελλάδας φτάνει τα 13.780 χλμ.περιλαμβανομένων 6.000 νησιών και νησίδων τα οποία αποτελούν περίπου τη μισή έκταση της ακτογραμμής της χώρας. Ποσοστό άνω του 50% του ευρωπαϊκού πληθυσμού ζει σε απόσταση 100 χλμ. από τις ακτές. Το 33% του ελληνικού πληθυσμού ζει σε παράκτιες πόλεις ή χωριά, σε απόσταση έως 2 χλμ. από τη θάλασσα.
Τα ανωτέρω στοιχεία προσδιορίζουν τη σημαντικότητα της παράκτιας ζώνης σε κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο, για την ΕΕ και συνδέουν τη περιβαλλοντική βιωσιμότητα των περιοχών αυτών με την επιβίωση των κατοίκων και των δραστηριοτήτων τους.
Μεγάλα τμήματα της παράκτιας ζώνης της Ευρώπης έχουν ήδη μετατραπεί ή μετατρέπονται, ιδίως τα τελευταία χρόνια, με ταχύ ρυθμό από φυσικές περιοχές σε δομημένες περιοχές, με επέκταση των κατοικιών, την κατασκευή εγκαταστάσεων οικονομικών δραστηριοτήτων ή αναψυχής και τη δημιουργία τεχνικών υποδομών, όπως λιμένες, αερολιμένες και οδικά δίκτυα.
Σύμφωνα με έκθεση της ΕΕ (Κατευθυντήριες γραμμές για τη συγκρότηση του δικτύου Natura 2000 στο θαλάσσιο περιβάλλον. Εφαρμογή των οδηγιών για τα ενδιαιτήματα και τα άγρια πτηνά-2007) το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την απόλυτη καταστροφή και τον κατακερματισμό πολύτιμων ενδιαιτημάτων. Οι υποδομές αυτές επιφέρουν μεταβολή της δυναμικής των παράκτιων ιζηματογενών σχηματισμών επηρεάζοντας το θαλάσσιο περιβάλλον. Αυτό μπορεί να προκαλέσει την καταστροφή μεγάλων περιοχών πολύτιμων θαλάσσιων παράκτιων ενδιαιτημάτων, όπως τα υποθαλάσσια λιβάδια βλάστησης με Posidonia oceanica και οι βενθικοί σχηματισμοί κόκκινου κοραλλιού. Άλλωστε σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής της ΕΕ για της διατήρηση της Βιοποικιλότητας μετά το 2010, στην αναφορά της για τις επιπτώσεις της απώλειας της τονίζει ότι «…Τα παράκτια οικοσυστήματα, χάρη στα οποία οι κοινότητες των ακτών είναι λιγότερο ευάλωτες στα ακραία καιρικά φαινόμενα, μετριάζουν τη διάβρωση των ακτών, εξασφαλίζουν υγιή ενδιαιτήματα για τα ιχθυαποθέματα και έχουν μεγάλη ικανότητα αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα…». Άλλωστε αυτό επιβεβαιώνεται και από τις επιστημονικές διαπιστώσεις για απώλεια 50 με 100 χιλ στρεμμάτων κάθε χρόνο στην Ελλάδα, εξαιτίας της διάβρωσης του εδάφους που προκαλείται από τις πυρκαγιές και τη μείωση των βροχοπτώσεων.
Πρέπει τέλος, να γίνει ειδική μνεία σε ορισμένες ανεξέλεγκτες δραστηριότητες εξόρυξης άμμου για την κατασκευή έργων και τη δημιουργία τεχνητών αμμουδιών• οι δυνητικά βλαβερές επιπτώσεις αυτών των δραστηριοτήτων στα ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα έχουν φανεί επανειλημμένα στις ακτές της Μεσογείου. Μια άλλη περίπτωση της φυσικής κατάστασης του βυθού της θάλασσας οφείλεται στην εγκατάσταση αγωγών και στις εκβολές υπονόμων.
Η σύσταση της ΕΕ για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων περιοχών (ΟΔΠΠ)αναγνωρίζει την απειλή που συνιστά για τις παράκτιες ζώνες της Ευρώπης η αυξανόμενη αστικοποίηση και ζητεί από τα κράτη μέλη να ελέγξουν την περαιτέρω πολεοδόμηση και να εγγυηθούν ότι η εκμετάλλευση των μη αστικών περιοχών σέβεται τα φυσικά χαρακτηριστικά του παράκτιου περιβάλλοντος. Γενικότερα, η σύσταση για την ΟΔΠΠ της ΕΕ εισάγει αρχές και στρατηγικά ζητήματα στα οποία θα πρέπει να βασιστεί η διαχείριση των παράκτιων περιοχών.
Σε αυτά περιλαμβάνονται:

• η προστασία του παράκτιου περιβάλλοντος βάσει της οικοσυστημικής προσέγγισης* και η διατήρηση της ακεραιότητας και λειτουργίας του καθώς και η αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων τόσο στη θαλάσσια όσο και στη χερσαία πλευρά της παράκτιας ζώνης

• η χρησιμοποίηση φυσικών διεργασιών και ο σεβασμός της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων, γεγονός που θα καταστήσει τις ανθρώπινες δραστηριότητες
φιλικότερες προς το περιβάλλον, κοινωνικά υπεύθυνες και οικονομικά ασφαλείς σε
μια μακροπρόθεσμη προοπτική.
Δυστυχώς σε εθνικό επίπεδο και παρά την καθυστερημένη έναρξη της αστικοποίησης της παράκτιας ζώνης, κυριώς των νησιωτικών περιοχών, τα έως τώρα συμπεράσματα των εκθέσεων των ΜΚΟ αλλά και δημόσιων φορέων καταγράφουν το σύνολο σχεδόν των επιπτώσεων που αναφέρονται παραπάνω. Δυστυχώς η ανωτέρω καταγραφή και η σημαντικότητα αυτών στην βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην παράκτια ζώνη όπως ο τουρισμός, η αλιεία, οι υποδομές κ.α δεν έχουν γίνει κατανοητές, στο βαθμό που θα έπρεπε, από πολιτικούς, επαγγελματίες, δημόσιους λειτουργούς και κατοίκους, προκειμένου να αναστρέψουν την κατάσταση και να δώσουν ώθηση σε μία αειφόρο διαχείριση που θα ενισχύσει την προστιθέμενη αξία τους κυρίως στις τουριστικές περιοχές. Και αυτό πριν η κατάσταση να γίνει μη αναστρέψιμη για όλους.
Σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση του Ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ Κρίτωνα Αρσένη στα πλαίσια γνωμοδότησης, στην Επιτροπή Αλιείας, με τίτλο «Έκθεση σχετικά με τη Λευκή Βίβλο της Επιτροπής: Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος: προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης» «…Πρόσφατη μελέτη της Επιτροπής προβλέπει για την Ελλάδα, ετήσια απώλεια 123 τ.χμ. από διάβρωση και βύθιση για τη δεκαετία του 2080. Μόνο στην Ελλάδα, το ετήσιο κόστος από ζημιές, θα είναι περίπου μισό δισ. Ευρώ ετησίως και 90.000 άνθρωποι ετησίως θα χρειάζεται να αφήνουν τα σπίτια τους. Είναι καιρός σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο να αποκτήσουμε μια πραγματικά μακροπρόθεσμη στρατηγική η οποία θα δείξει τον απαραίτητο σεβασμό στις επόμενες γενιές. Η ολοκληρωμένη διαχείριση της ακτογραμμής μας όπως προτείνεται από τη Γνωμοδότηση είναι το πρώτο βήμα για την προσαρμογή στις νέες συνθήκες».
Η άσκηση μίας αειφόρου πολιτικής προϋποθέτει, γνώση των επιστημονικών δεδομένων, πολιτική βούληση, χρήση συγκεκριμένων εργαλείων ελέγχου (μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων), ελεγκτικούς μηχανισμούς αριθμητικά ικανούς, με γνώσεις και κύρος και γενικότερα υπεύθυνη συμπεριφορά από όλους.
Οι αποφάσεις που θα παρθούν δεν αφορούν πλέον το μέλλον αλλά το παρόν, δεν αφορούν κάποιες επόμενες γενιές αλλά την γενιά των παιδιών που ήδη έχουν έρθει στον κόσμο, δεν αφορούν «κλειστά» τις επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές ή την περιβαλλοντική υποβάθμιση αλλά την ίδια την επιβίωση των πολιτών των περιοχών αυτών και της ίδιας της χώρας σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και φυσικά αφορούν όλους μας!!!
Είναι έτοιμοι οι πολιτικοί να λάβουν αποφάσεις απαγόρευσης της πολεοδόμησης ή της καλλιέργειας σε ευαίσθητες (π.χ. υγροτοπικές), ή/και προστατευόμενες περιοχές (NATURA 2000), είναι έτοιμοι να λάβουν αποφάσεις φορολόγησης της γής βάσει της χρήσης και όχι της ιδιοκτησίας, είναι έτοιμοι να προχωρήσουν σε απαγόρευση της αλιείας σε κάποιες περιοχές, είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν αυστηρά το νόμο πέρα από ψηφοθηρικά, διαπροσωπικών σχέσεων ή άλλου είδους συμφέροντα, είναι έτοιμοι να διαβάσουν την ανάγκη για τη διαμόρφωση μίας άλλου είδους αναπτυξιακή πορεία με έμφαση στη διεπαφή ανθρώπου- παιδείας -επιστημονικής γνώσης –περιβάλλοντος και πολιτισμού. Είναι έτοιμοι οι πολίτες να ακολουθήσουν και να εφαρμόσουν, αυτές τις αποφάσεις των πολιτικών, αναγνωρίζοντας το κίνδυνο που ελοχεύει για μία πιθανή κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και γενικά πολιτισμική κατάρρευση αντίστοιχη αυτής, μεγάλων πολιτισμών του παρελθόντος, που αγνόησαν τα σημάδια και συνέχισαν να οραματίζονται αλλά με τα μάτια δεμένα???



*Για μεγαλύτερη εξειδίκευση για τους σκοπούς της ευρωπαϊκής στρατηγικής που αφορά το θαλάσσιο περιβάλλον, η προσέγγιση οικοσυστήματος περιγράφεται ως μια «συνολική ολοκληρωμένη διαχείριση των δραστηριοτήτων του ανθρώπου με βάση την άριστη διαθέσιμη επιστημονική γνώση για το οικοσύστημα και τη δυναμική του, ώστε να προσδιοριστούν και να ληφθούν μέτρα όσον αφορά τις επιδράσεις κρίσιμης σημασίας για την υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και, με τον τρόπο αυτό, να επιτευχθούν η αειφόρος χρήση των αγαθών και υπηρεσιών οικοσυστήματος και η διατήρηση της ακεραιότητας του οικοσυστήματος». Η περιγραφή αυτή θεωρεί σαφώς τους ανθρώπους μέρος των φυσικών οικοσυστημάτων και επισημαίνει ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε αυτά τα οικοσυστήματα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης με τρόπο που να μην υπονομεύει τις συνιστώσες του οικοσυστήματος οι οποίες συμβάλλουν στη δομική και λειτουργική ακεραιότητα του οικοσυστήματος.